TLG 4201 001 :: JOANNES CHORTASMENUS :: In Aristotelis sophisticos elenchos (excerpta e codd. Bolon., B.U. gr. 3637; Lond., B.L. Harl. 5697; Flor. Laur. 71–76; Vat. gr. 1766)

JOANNES CHORTASMENUS Phil., Magister Marci Eugenici, Bessarionis, Georgii Scholarii Metropolita (Selymbriae) Monachus
(Constantinopolitanus Selymbrius: A.D. 14–15)

In Aristotelis sophisticos elenchos (excerpta e codd. Bolon., B.U. gr. 3637; Lond., B.L. Harl. 5697; Flor. Laur. 71–76; Vat. gr. 1766)

Source: Ebbesen, S. (ed.), Commentators and commentaries on Aristotle’s sophistici elenchi. A study of post–Aristotelian ancient and medieval writings on fallacies, vol. 2 [Corpus Latinum commentariorum in Aristotelem Graecorum 7] Leiden: Brill, 1981: 315–320.

  • E capitulo in sophisticos elenchos: pp. 315–319
  • Scholion marginale iuxta paraphrasim sophisticorum elenchorum: p. 320

Citation: Page — (line)

315

(1t)

EX IOHANNIS CHORTASMENI SIVE IGNATII LIBRO EXERPTORUM,
2t E CAPITULO EIS TOUS SOFISTIKOUS ELEGXOUS.
3Παρὰ δὲ τὸ πῇ καὶ ἁπλῶς οὗτός ἐστιν. ἰστέον [δὲ add. 7116] ὅτι ἡ μὲν σύνθετος κατηγορία, οἷον τὸ ζῷον λογικόν, καλεῖται
5πῇ ὡς μερικωτέρων οὖσα δηλωτική· ἀεὶ γὰρ ἡ σύνθεσις μερικεύει τὰ πράγματα, ὅθεν καὶ τὸ λογικὸν ζῷον μερικώτερον τοῦ ζῴου καθέστηκεν. ἁπλῶς δὲ ἡ ἀσύνθετος κατηγορία προσαγορεύεται καθολικωτέρων τυγχάνουσα πραγμάτων δηλωτική [τ.π.δ.: οὖσα δηλωτικὴ πραγμάτων 7116].
10Γίνεται τοίνυν ὁ παρὰ τὸ πῇ καὶ ἁπλῶς παραλογισμὸς ἢ ὅταν τὰ [τὸ 7116] πῇ, τουτέστι τὰ ὁμοῦ καὶ συνθέτως κατηγο‐ ρεῖσθαι ὀφείλοντα, κατηγορήσωμεν ἁπλῶς, ἤγουν ἰδίᾳ καὶ ἀσυν‐ θέτως· ἢ ὅταν τὰ ἁπλῶς, ἤγουν ἰδίᾳ καὶ ἀσυνθέτως κατηγορού‐ μενα, κατηγορήσωμεν πῇ, τουτέστι συνθέτως καὶ ἡνωμένως.
15Παράδειγμα τοῦ προτέρου ὁ συλλογισμός—μᾶλλον δὲ παρα‐ λογισμός—τοῦ αἱρετικοῦ [μᾶλλον—αἱρετικοῦ om. 7116] Εὐνομίου· ‘ὁ Πατὴρ μείζων [μεῖζον 5697] τοῦ Υἱοῦ τῷ αἰτίῳ· τὸ αἴτιον φύσει μεῖζον· ὁ Πατὴρ ἄρα μείζων τοῦ Υἱοῦ φύσει‘. ἐνταῦθα παρὰ τὸ πῇ καὶ ἁπλῶς προέβη τὸ σόφισμα· δέον γὰρ εἰπεῖν ὅτι
20ὁ Πατὴρ μείζων τοῦ Υἱοῦ τῷ φύσει αἰτίῳ καὶ κατηγορῆσαι τὸ φύσει αἴτιον πῇ, ἤγουν ὁμοῦ καὶ συνθέτως, ὁ δὲ ἁπλῶς, ἤγουν
ἰδίᾳ καὶ ἀσυνθέτως κατηγορήσας καὶ διελών, εἴτ’ οὖν αὐτὸ δι‐

316

χάσας ἐν τῇ προτάσει τὸν παραλογισμὸν πεποίηκεν, ὥσπερ ἂν εἰ καὶ λεγόντων ἡμῶν ὅτι ὁ δεῖνα τεθνεὼς ἄνθρωπός ἐστιν, αὐτοὶ συνῆγον ἁπλῶς [αὐτοὶ ς. ἁπλῶς: ἁπλῶς ς. αὐτοὶ 5697] τὸν ἄνθρωπον.
5Τοῦ δευτέρου παράδειγμα· ‘ὁ Σίμων σκυτεὺς καὶ ἀγαθός· πᾶς σκυτεὺς ἀγαθὸς εὐφυῶς κατασκευάζει τὰ πέδιλα· Σίμων ἄρα εὐφυῶς κατασκευάζει τὰ πέδιλα‘. ἐνταῦθα παρὰ τὸ πῇ καὶ ἁπλῶς προέβη τὸ σόφισμα· ὁ γὰρ Σίμων σκυτεὺς μὲν κατὰ τὴν τέχνην, ἀγαθὸς δὲ κατὰ τὸν τρόπον [τοὺς τρόπους
105697]· τὸ γοῦν ‘ἀγαθόσ‘ καὶ τὸ ‘σκυτεύσ‘ ἁπλῶς καὶ ἰδίᾳ καὶ ἀσυνθέτως κατηγορηθέντα τοῦ Σίμωνος κατὰ τὴν ἐλάττονα πρότασιν, πῇ καὶ ὁμοῦ καὶ συνθέτως κατὰ τὴν [hoc loco schemata III, IV, V depicta habet 3637] μείζονα πρότασιν [om. 7116] ἐλήφθησαν [ὥσπερ κἀκεῖ add. 7116]·
15οὐ γὰρ κατὰ τὴν θείαν φύσιν ἦν ὁ Πατὴρ μείζων τοῦ Υἱοῦ, κατὰ δὲ τὴν προσληφθεῖσαν παρ’ αὐτοῦ καὶ [κατὰ add. 5697] τὸ αἴτιον, ὥστε οὐχ ἁπλῶς ἀλλὰ πῇ ἦν μείζων. οὕτως ὤφειλε συλλογίζεσθαι· ‘ἄρα ὁ Πατὴρ [ὁ Π. ἄρα 7116] οὐ φύσει μείζων τοῦ Υἱοῦ‘.
20[Schemata I—VI hoc loco 5697; III—V superius, VI, I, II hoc loco 3637; omnia, spatio vacuo relicto, om. 7116] [Start of a diagram][Start of a diagram section]οὐ φύσει μείζων[End of a diagram section] [Logical Relationship in a Diagram start mark]οὐδ[Logical Relationship in a Diagram end mark] [Start of a diagram section]οὐχ ἁπλῶς μείζων τοῦ Υἱοῦ ἀλλὰ πῇ[End of a diagram section] [Logical Relationship in a Diagram start mark]π[Logical Relationship in a Diagram end mark] [Start of a diagram section]ὁ Πατήρ[End of a diagram section] [Logical Relationship in a Diagram start mark]οὐδ[Logical Relationship in a Diagram end mark][End of a diagram] [Start of a diagram][Start of a diagram section]ὁ Πατήρ[End of a diagram section] [Logical Relationship in a Diagram start mark]οὐδ[Logical Relationship in a Diagram end mark] [Start of a diagram section]οὐχ ἁπλῶς μείζων τοῦ Υἱοῦ[End of a diagram section] [Logical Relationship in a Diagram start mark]π[Logical Relationship in a Diagram end mark] [Start of a diagram section]οὐ φύσει μείζων ἀλλὰ πῇ[End of a diagram section]
25[Logical Relationship in a Diagram start mark]οὐδ[Logical Relationship in a Diagram end mark][End of a diagram] [Sub I—II οὕτως ὤφειλε συλλογίσασθαι ὁ εὐήθης Εὐνόμιος
ὥστε ἐξ ἀληθῶν ἀληθὲς συναγαγεῖν add. 3637]

317

[Start of a diagram][Start of a diagram section]ὁ Πατήρ[End of a diagram section] [Start of a diagram section]μείζων τοῦ Υἱοῦ τῷ αἰτίῳ[End of a diagram section] [Start of a diagram section]φύσει μεῖζον[End of a diagram section] [Logical Relationship in a Diagram start mark]Εὐνομίου παρὰ τὸ πῇ[Logical Relationship in a Diagram end mark][End of a diagram] [Start of a diagram][Start of a diagram section]φύσει μεῖζον[End of a diagram section] [Start of a diagram section]αἴτιος τοῦ Υἱοῦ[End of a diagram section] [Start of a diagram section]ὁ Πατήρ[End of a diagram section][End of a diagram]
[Start of a diagram][Start of a diagram section]φύσει[End of a diagram section] [Start of a diagram section]αἰτίῳ[End of a diagram section] [Start of a diagram section]ὁ Πατὴρ μείζων τοῦ Υἱοῦ[End of a diagram section][End of a diagram]
5τοῦ Υἱοῦ

318

[Start of a diagram]ὅτι τὸ μεῖζον πενταχῶς ἢ χρόνῳ. ἀλλ’ οὐ κατὰ χρόνον ὁ Πατὴρ τοῦ
5Υἱοῦ πέφυκε μείζων· πῶς γὰρ μείζων τοῦ Υἱοῦ δι’ οὗ καὶ τοὺς
10αἰῶνας ἐποί‐
ησεν; ἢ φύσει. οὔτε κατὰ φύσιν· οὐ γὰρ πέφυ‐Column end
15κέ ποτε Πατὴρ εἶναι τοῦ κατὰ φύσιν Υἱοῦ μείζων. φησὶ γὰρ ἐν
20Εὐαγγελίοις ὁ Κύριος· ἐγὼ καὶ ὁ Πατὴρ ἕν
ἐσμεν.Column end
25ἢ ἀξιώματι. οὔτε κατὰ τὸ ἀξίωμα· ἐκεί‐ νου γάρ ἐστιν ἡ φωνὴ ἡ λέ‐
30γουσα ὅτι πάντα ὅσα ἔ‐ χει ὁ Πατὴρ ἐμά ἐστι, καὶ ὁ Πατήρ μου
35ἕως ἄρτι ἐρ‐ γάζεται, κἀ‐
γὼ ἐργάζομαι. ἢ τῷ αἰτίῳ. κατὰ δὲ τὸColumn end
40αἴτιον μείζων, καθώς φησιν ὁ Κύριος ὅτι ὁ Πατήρ μου μείζων μού
45ἐστι. καὶ ὁ θεολόγος Γρη‐ γόριος· οὐ [οὐδὲ 3637] γὰρ κατὰ τὴν

318

(50)

φύσιν τὸ μεῖ‐ ζον, τὴν αἰ‐ τίαν δέ· οὐδὲν γὰρ τῶν ὁμο‐ ουσίων τῇ οὐ‐
55σίᾳ μεῖζον ἢ
ἔλαττον. ἢ μεγέθει. οὔτε κατὰ μέγεθος· οὐ γὰρ σῶμά ἐστιν ὁ Θεὸς ἵνα ᾖ μείζων αὐτοῦ πάλιν.[End of a diagram]Column end
60tΤοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ θεολόγου ἀπὸ τοῦ
61tπρώτου θεολογικοῦ. Περὶ Υἱοῦ.
62Ἐὰν δὲ λεγόντων ἡμῶν ὅτι τῷ αἰτίῳ μείζων ὁ Πατὴρ τοῦ Υἱοῦ προσλαβόντες τὴν ‘τὸ δὲ αἴτιον φύσει‘ πρότασιν ἔπειτα τὸ μεῖζον τῇ φύσει συνάγωσιν, οὐκ οἶδα πότερον ἑαυτοὺς παραλο‐
65γίζονται ἢ τοὺς πρὸς οὓς ὁ λόγος· οὐ γὰρ ἁπλῶς ὅσα κατά τινος λέγεται, ταῦτα καὶ κατὰ τοῦ ὑποκειμένου τούτῳ ῥηθήσεται, ἀλλὰ
δῆλον κατὰ τινὸς καὶ τινά. ἐπεὶ τί κωλύει κἀμὲ ταύτην πρότασιν

319

ποιησάμενον τὴν ὅτι ὁ Πατὴρ μείζων τῇ φύσει, ἔπειτα προσλαβόντα ‘τὸ φύσει δὲ οὐ πάντως μεῖζον οὐδὲ πατήρ‘, ἐντεῦθεν συναγαγεῖν ‘τὸ μεῖζον οὐ πάντως μεῖζον ἢ ὁ Πατὴρ οὐ πάντως πατήρ‘; εἰ βούλει δὲ οὕτως· ‘ὁ Θεὸς
5οὐσία· ἡ οὐσία δὲ οὐ πάντως Θεός [ὁ Θεὸς ἄρα οὐ πάντως Θεός add. 7116]‘. ἀλλ’ οἶμαι παρὰ τὸ πῇ καὶ ἁπλῶς ὁ παρα‐ λογισμὸς οὗτος, ὡς τοῖς περὶ ταῦτα τεχνολόγοις σύνηθες· ἡμῶν γὰρ τὸ μεῖζον τῇ τοῦ αἰτίου φύσει διδόντων αὐτοὶ τὸ πῇ φύσει μεῖζον ἐπάγουσιν, ὥσπερ ἂν εἰ καὶ λεγόντων ἡμῶν
10[ὅτι add. 7116] ‘ὁ δεῖνα νεκρὸς ἄνθρωποσ‘ ἁπλῶς ἐπῆγον αὐτοὶ τὸν ἄνθρωπον. [Schemata VII—IX om. 7116 nullo spatio relicto] Εὐνομίου παραλογισμός: [Start of a diagram][Start of a diagram section]φύσει[End of a diagram section] [Start of a diagram section]μείζων[End of a diagram section]
15[Logical Relationship in a Diagram start mark]αἴτιος ὁ πατὴρ τοῦ Υἱοῦ[Logical Relationship in a Diagram end mark][End of a diagram] [Start of a diagram][Start of a diagram section]φύσει[End of a diagram section] [Start of a diagram section]αἴτιος ὁ Πατὴρ τοῦ Υἱοῦ[End of a diagram section] [Start of a diagram section]μείζων[End of a diagram section][End of a diagram] Εἰ φύσει αἴτιος ὁ Πατὴρ τοῦ Υἱοῦ, μείζων δὲ ὁ Πατὴρ τοῦ Υἱοῦ, φύσει ἄρα μείζων ὁ Πατὴρ τοῦ Υἱοῦ. καὶ ψεύδεται ὁ ἀλιτήριος.
20Τοῦ Θεολόγου διὰ τῆς εἰς ἄτοπον ἀπαγωγῆς· [Start of a diagram][Start of a diagram section]μείζων Πατὴρ Υἱοῦ[End of a diagram section] [Start of a diagram section]φύσει[End of a diagram section] [Start of a diagram section]μεῖζον[End of a diagram section][End of a diagram] Εἰ φύσει μείζων καθ’ ὑμᾶς ὁ Πατὴρ τοῦ Υἱοῦ, τὸ δὲ φύσει οὐ πάντως μεῖζον οὐδὲ πατήρ, τὸ μεῖζον ἄρα
οὐ πάντως μεῖζον ἢ ὁ Πατὴρ οὐ πάντως πατήρ.

320

(1t)

EX PARAPHRASI SOPHISTICORUM ELENCHORUM.
2Εὐνομίου τοῦ αἱρετικοῦ συλλογισμός. Ὁ Πατὴρ μείζων τοῦ Υἱοῦ τῷ αἰτίῳ· τὸ αἴτιον φύσει μεῖζον· ὁ Πατὴρ ἄρα μείζων τοῦ Υἱοῦ φύσει. ἐνταῦθα παρὰ τὸ πῇ καὶ
5ἁπλῶς προέβη [προέφη 1766] τὸ σόφισμα· δέον γὰρ εἰπεῖν ὅτι ὁ Πατὴρ μείζων τοῦ Υἱοῦ τῷ φύσει αἰτίῳ, καὶ κατηγορῆσαι [κατηγορῆται 1766] τὸ φύσει αἴτιον πῇ, ἤγουν ὁμοῦ καὶ συν‐ θέτως [συνθέτω 1766], ὁ δὲ ἁπλῶς, ἤγουν ἰδίᾳ καὶ ἀσυνθέτως κατηγορήσας καὶ διελὼν, εἴτ’ οὖν αὐτὸ διχάσας ἐν τῇ προτά‐
10σει, τὸν παραλογισμὸν πεποίηκεν, ὥσπερ ἂν εἰ καὶ λεγόντων ἡμῶν ὄτι ὁ δεῖνα τεθνεὼς [τεθνηὼς 1766] ἄνθρωπός ἐστιν, αὐτοὶ [αὐτὸν 1766] συνῆγον τὸν ἄνθρωπον. οὐ γὰρ εἴ τι αἴτιον μεῖζον τῇ φύσει καὶ ἁπλῶς πᾶν αἴτιον μεῖζον τῇ φύσει, ἄλλω‐ στε [ἀλλ’ ὥστε 1766] δὲ ἐνταῦθα τὸ αἴτιον συναπτῶς ὀφείλει
15τῶ φύσει λέγεσθαι· διαιρεθὲν δὲ τὸν παραλογισμὸν ἐποίησεν.